همت بلند دار که...

انسان‌ها در امور روزمره خود تلاش مي‌كنند وظايف و امورشان را به بهترين نحو انجام دهند. امام‌علي(ع) نيكو دانستن امور و وظايف را كه در سايه همت بلند ارتقا مي‌يابد، يكي از معيارهاي ارزش آدمي برمي‌شمرند. مهم‌ترين همت‌ها در نگاه علي‌بن ابي‌طالب، همت آدمي در رسيدن به ارزش‌هاي انساني است. آدمي به هر ميزان كه از ارزش‌هاي انساني فاصله بگيرد، همت خويش را كوتاه كرده و از گوهر وجودي خويش فاصله گرفته‌است و چه زيبا در تفسيري از وجود خويش مي‌نويسند: «مرا براي آن نيافريده‌اند كه چون چهارپايان در آغل بسته كه همه مقصد و مقصودشان نشخوار علف است، غذاهاي لذيذ و دلپذير به‌خود مشغولم دارد يا همانند آن حيوان رها گشته باشم كه تا چيزي بيابد و شكم از آن پر كند، خاكروبه‌ها را به هم مي‌زند و غافل از آن است كه از چه روي فربه‌اش مي‌سازند. و مرا نيافريده‌اند كه بي‌فايده‌ام واگذارند يا بيهوده‌ام انگارند و يا گمراهم خواهند و در طريق حيرت سرگردانم پسندند».(نامه45)

و آنكه دنيا را وجهه همت خود گرداند، روز قيامت اندوهگين خواهد بود. در منظر امام(ع) چه بجاست كه انسان‌ها تمام تلاش خويش را مصروف سعادت جاويدان گردانند. بلندهمتي بستر ايجاد فضايل ديگر در وجود آدمي است و آدمي را به‌سوي شرافت و كرامت حقيقي نزديك مي‌گرداند. چنان‌كه «بردباري» و «تأنّي» دو برادرند كه از «همت عالي»‌زاده مي‌شوند. به‌همين نسبت دون همتي نيز با كمالات انساني در تضاد بوده و مانع تعالي انسان است. امام(ع) انسان دون‌همت را فاقد قدر و منزلت ياد كرده و انسان‌ها را از همنشيني با او برحذر مي‌دارد. استدلال‌هاي امام(ع) آدمي را از كوره‌راه‌هاي تنگ و تاريك بيرون رانده و افقي وسيع را به روي او مي‌گشايد تا براساس آن آدمي تعلقات خود را از امور پست به امور والا تعالي بخشد. ازا ين‌رو خطاب به يكي از يارانشان فرمودند: گاه آدمي را دست يافتن به چيزي كه براي او مقدر بوده، شادمان مي‌سازد و گاه از دست دادن چيزي كه دست يافتن به آن برايش مقدر نبوده است، غمگين مي‌كند. پس بايد شادماني تو به چيزي باشد كه براي آخرت‌ات به‌دست آورده‌اي و اندوهت به چيزي باشد كه از آخرت‌ات از دست داده‌اي. به آنچه از دنيا به‌دست آورده‌اي فراوان شادي مكن و بر آنچه از دنيايت از دست مي‌دهي تأسف مخور و زاري منماي و بايد همه همّ تو منحصر به كارهاي پس از مرگ باشد».(نامه 22)